Հավերժական սիրո ապացույց Թաջ Մահալը

Թաջ Մահալը յուրահատուկ ու շքեղ ճարտարապետական կառույց է, որը բոլորին գրավում է իր հեքիաթային գեղեցկությամբ: Շատերի համար այն տեսնելը դարձել է երազանք, բայց քչերին է հայտնի այն մեծ սիրո պատմությունը, որն էլ հիմք է հանդիսացել Թաջ Մահալի կառուցման համար: Ի դեպ՝ կա վարկած, որ աշխարհի 8-րդ հրաշալիք Թաջ Մահալը կառուցվել է հայուհու համար:

Հավերժական սիրո ապացույց Թաջ Մահալը սպիտակ մարմարից կառուցված մզկիթ – դամբարան է, որը գտնվում է Հնդկաստանի Ագրա քաղաքում: Այն կառուցվել է 1632-1653 թթ. Մեծ Մողոլների կայսր Շահ Ջահանի կողմից՝ իր սիրելի կնոջ՝ Մումթազ Մահալի հիշատակին: Մումթազ Մահալը (Արջումանդ Բանո Բեգում) եղել է արքայի ամենասիրելի կինն ու խորհրդատուն: Նա աչքի էր ընկնում իր գեղեցկությամբ և իմաստությամբ ու միակն էր արքայի ողջ հարեմից, ով ուղեկցում էր նրան արշավանքների ժամանակ: Ըստ որոշ աղբյուրների՝ նրա հայրը եղել է ծագումով հայ գործարար, ով Հնդկաստան էր տեղափոխվել Պարսկաստանից:

Ամուսնության 19 տարիների ընթացքում նրանք 13 երեխա են ունենում, սակայն Մումթազ Մահալը մահանում է վերջին՝ 14-րդ զավակին լույս աշխարհ բերելու ժամանակ: Մահից առաջ նա խնդրում է Շահ Ջահանին իր համար դամբարան կառուցել եւ այլևս ոչ ոքի հետ չամուսնանալ:
Այնքան մեծ էր իր սիրելի կնոջը կորցնելու Շահ Ջահանի վիշտը, որ նա կնոջ մահվան կապակցությամբ երկրում երկու տարով սուգ է հայտարարում: Այդ ընթացքում երկրում արգելված էին տոնակատարությունները, երգը, պարը: Կնոջ մահվանից մեկ տարի անց Շահ Ջահանը սկսում է Թաջ Մահալի կառուցումը:

Թաջ Մահալի շինարարությանը մասնակցել են ավելի քան 20 000 վարպետներ կայսրության բոլոր կողմերից, ինչպես նաև վարպետներ Միջին Ասիայից, Պարսկաստանից ու Մերձավոր Արևելքից։ Ի դեպ, նրանց թվում եղել են նաև հայ շինարարներ: Հայտնի է նրանցից մեկի` մեծ վարպետ-կառուցող Գրիգորի անունը, ով մասնակցել է ոչ միայն Թաջ Մահալի, այլև Շահ Ջահանի ճարտարապետական այլ գլուխգործոցների կառուցմանը:

Թաջ Մահալի բարձրությունը 74 մետր է, իսկ նրա չորս կողմերում կառուցված մինարեթների բարձրությունը՝ 42 մետր:

Մինարեթները փոքր-ինչ թեք են կառուցվել, որպեսզի քանդվելու դեպքում չվնասեն տաճարը։
Դամբարանը կառուցված է կիսաթափանցիկ սպիտակ մամարից, որը բերվել էր Հնդկաստանի Ռաջաստան նահանգի Մակրանա քաղաքից: Քանի որ մուսուլմանական կրոնը արգելում է քանդակի կամ նկարի ձևով աստվածների և մարդու պատկերումը, այդ իսկ պատճառով Թաջ Մահալի պատերը զարդարված են թանկարժեք ու կիսաթանկարժեք քարերից պատրաստված ծաղկային նուրբ նկարազարդումներով ու Ղուրանի սուրաթներով: Ընդհանուր առմամբ 28 տեսակի թանկարժեք և կիսաթանկարժեք քարեր են օգտագործվել դամբարանի շինարարության մեջ: Կառուցման համար անհհրաժեշտ ամբողջ շինանյութի, մարմարի, քարերի տեղափոխման համար պահանջվել է ավելի քան 1000 փիղ:

Դամբարանի կառուցումն ավարտվել է 1643 թվականին, իսկ այգին ու շրջակա կառույցները՝ մինարեթները, մզկիթը, մուտքը, վերջնական տեսքի են բերվել շուրջ տասը տարի անց։ Համալիրի կառուցման համար ծախսվել է շուրջ 32 մլն հնդկական ռուփի, ինչը 2020 թվականի արժեքով կլիներ շուրջ 70 միլիարդ ռուփի (~$916 մլն):

Շահ Ջահանը ցանկանում էր Թաջ Մահալի դեմ դիմաց կառուցել ևս մեկ դամբարան՝ իր համար՝ սև մարմարից, սակայն նրա ծրագիրը այդպես էլ կյանքի չկոչվեց. արքայի որդին` Օրանգզեբը, պետական հեղաշրջում է կազմակերպում, նրա փոխարեն գահ բարձրանում ու բանտարկում հորը: Երբեմնի զորեղ տիրակալ Շահ Ջահանը, 8 տարի բանտարկված լինելով Ագրայի ամրոցում, իր բանտախցից ամեն օր նայում էր իր իսկ կառուցած հրաշքին` իր և Մումթազ Մահալի հավերժական սիրո խորհրդանիշին, իսկ մահվանից հետո նա ևս թաղվում է  կնոջ կողքին` իր իսկ կառուցած դամբարանում:

Թաջ Մահալը համարվում է մողոլական ճարտարապետության եզակի ու փայլուն նմուշ, որն իր մեջ միաձուլում է պարսկական, հնդկական և իսլամական ճարտարապետության տարրեր: 1983 թվականին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն Թաջ Մահալը ճանաչել է համաշխարհային ժառանգության օբյեկտ՝ այն կոչելով «մուսուլմանական արվեստի մարգարիտ Հնդկաստանում, համաշխարհային ժառանգության համընդհանուր ճանաչում ունեցող գլուխգործոցներից մեկը, որով հիանում են ամբողջ աշխարհում»:

Ներկայացրեց հնդկերենի մասնագետ,
թարգմանչուհի Արմինե Նիազյանը