Նամազ կատարելով քրիստոնեական Այա-Սոֆիայում՝ իսլամի հետևորդները պատկերացում անգամ չունեն, թե ով է վերականգնել տաճարի գմբեթը : Մինչ թանգարանը մզկիթի վերածելն այդ մասին գաղափար չունեին անգամ գիդերը:
Ոչ մի բյուզանդական աղբյուր չի հիշատակում այն ճարտարապետի անունը, որը վերականգնել է Սուրբ Սոֆիայի 989 թ. երկրաշարժի հետևանքով ավիրված գմբեթը : Այդ ճարտարապետի անունը պահպանվել է միայն XI դարի հայկական ձեռագրերից մեկում՝ Ստեփանոս Տարոնեցու «Համընդհանուր պատմությունում» : Աշխատության մեջ նշվում է. «… անգամ Սուրբ Սոֆիայի տաճարն էր վերից վար մասերի բաժանվել : Շատ հույն վարպետներ փորձում էին այն վերականգնել : Այնտեղ էր գտնվում հայ շինարար Տրդատը, ով պատկերացնում էր գմբեթի կառուցման նախագիծը և աշխատանքի անցավ, քանի որ տաճարը նախկինի նման վերականգնված չէր» :
Տրդատը Բագրատունյաց տոհմի արքունական ճարտարապետն էր : Մյուս վարպետները, որոնք նույնպես կամենում էին վերականգնել գմբեթը, ճշգրիտ պլաններ կազմել չէին կարողանում : Տրդատի թեկանծությունը պաշտպանել է Վասիլ II-ը. զբաղված լինելով Բյուզանդական կայսրության սահմանները դեպի արևելք ընդլայնելով՝ նա հանդիպել է հայ շինարարներին ու փիլիսոփաներին : Սակայն Տրդատին ընտրելու հարցում որոշիչ նշանակություն է ունեցել նրա բազամյա փորձը : Տրդատը հեղինակավոր և եկամտաբեր պատվեր ստացավ և լավ վարձատրվեց աշխատանքի համար :
Դա եղել է Սուրբ Սոֆիայի գմբեթի երկրորդ վերականգնումը. այն առաջին անգամ վնասվել է 558 թ.՝ տաճարի կառուցման ավարտից 21 տարի անց : Իսկ Տրդատը գմբեթը կառուցել է հայկական շինարարական կանոններին համպաատասխան :
Սուրբ Սոֆիայի տաճարի գմբեթը կանգուն է արդեն ավելի քան հազար տարի : Տրդատի աշխատանքը տարիների փորձությունների է ենթարկվել, ինչպես նաև օսմանյան մարտիկների հարձակումներին, որոնք փորձում էին խաչը փոխարինել կիսալուսնով :
Հիշեցնենք, որ Սուրբ Սոֆիայի տաճարը, որը Կոստանդնուպոլսի գրավումից հետո վերակառուցվել էր մզկիթի, 1934 թվականին վերածվեց թանգարանի և այդ կարգավիճակում էր մինչ վերջերս, երբ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեբ Թայիփ Էրդողանը այն վերածեց մզկիթի :
Discussion about this post